Achtergrond
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat de meeste patiënten spirituele zorg belangrijk vinden. Wanneer een arts bijvoorbeeld geen aandacht besteedt aan levensvragen bij naderend levenseinde, voelt de patiënt zich vaak onpersoonlijk behandeld. In de praktijk blijkt dat huisartsen spiritualiteit en levensvragen (te) weinig aan de orde stellen. Dat komt deels uit tijdgebrek,  deels uit gebrek aan kennis en heeft ook te maken met de taakopvatting van de huisarts; is dit wel zijn/haar zorg?

Hieronder vindt u een deel van het artikel dat in september 2015 in het Tijdschrift Geestelijke Verzorging is gepubliceerd. Lees ook het volledige artikel: samenwerking huisartsen en geestelijkverzorgers, waar ik  meer aandacht geef aan financieringsmogelijkheden.

In dit artikel ga ik in op de mogelijkheden van geestelijk verzorgers om aanvullend en ondersteunend aan de huisarts, aandacht te geven aan levensvragen en spiritualiteit.  Er is een aantal initiatieven op dit vlak maar de praktijk blijkt weerbarstig en het lukt zeer sporadisch om voldoende inkomsten daarvan te krijgen.  Toch denk ik dat er kansen zijn! Ik gebruik mijn praktijkervaringen als projectleider en trainer van geestelijk verzorgers en mijn informatie van een aantal projecten waar gv-ers in de 1e lijn werken.

Geestelijk  verzorgers in de 1e lijn!
Omdat patiënten aandacht willen voor levensvragen én de huisartsen het belang vaak zien van zingeving en spiritualiteit maar niet altijd de gevoeligheid of tijd om dit te bespreken hebben is er alle reden voor geestelijke verzorging in de 1^e lijn.

Er zijn nog weinig gv-ers in de eerste lijn. Enkele zijn verbonden aan een aantal projecten en centra voor levensvragen maar de aanloop is zover ik kan nagaan  niet groot omdat er te weinig wordt doorverwezen.

Het is pionieren in de 1e lijn. Toch zijn er mogelijkheden. Dat vereist bewust weten wat je aan wie aanbiedt . Met andere woorden: ondernemen. Onder ondernemen versta ik iets nieuws creëren, een ‘steen verleggen in de rivier’, een dienst leveren die het leven anders, beter maakt en dus een markt creëert. Deze manier van ondernemen is 'durfondernemerschap'. Anders dan de bakker die brood bakt omdat er markt voor is. In het bedrijfsleven wordt geaccepteerd dat 90% van dit soort initiatieven mislukt.

Succesvol zijn vraagt ten  eerste om  aansluiting te zoeken bij "officiële" richtlijnen en trends, en zorgen dat geestelijke verzorging een plek krijgt in de richtlijnen. Ten tweede is het belangrijk om in gesprek te gaan met de huisarts.  Als laatste: word specialist binnen de geestelijk verzorging.

Aansluiten bij richtlijnen, trends en ontwikkelingen
Spiritualiteit wordt steeds meer door gezondheidsorganisaties en de overheid erkend als belangrijk onderdeel van de zorg. Hierdoor is spiritualiteit geen persoonlijke 'hobby' van de geestelijk verzorger maar een algemeen gedragen onderwerp dat in belang is van de patiënt. Ik zie een aantal trends en ontwikkelingen, waar geestelijk verzorgers op kunnen aansluiten.

In de palliatieve zorg wordt het  belang van spiritualiteit expliciet genoemd in de richtlijn palliatieve zorg van de WHO van 2002. Aandacht voor spiritualiteit is net zo belangrijk als aandacht voor psychische, sociale en lichamelijke dimensies. In Nederland sluit ZonMw (een intermediair tussen wetenschap, beleid en praktijk) hierbij aan. In hun verbeterprogramma is er aandacht voor zorgbehoefte van de patiënten en naasten op lichamelijk, psychosociaal en spiritueel gebied.

Leerhuizen Palliatieve Zorg uit Rotterdam heeft in samenwerking met het UMC het Utrecht Symptoom Dagboek (USD)  zo uitgebreid dat er structureel aandacht is voor zingeving en levensvragen. Het USD helpt patiënten inzicht te krijgen in hun klachten, ondersteunt de communicatie tussen patiënt, naasten en zorgverleners en biedt de mogelijkheid het effect van interventies te evalueren. Naast de reguliere vragen zijn de extra vragen: Over mijn familie maak ik me geen zorgen/erg veel zorgen; ik voel me ondersteund door...; ik verlang naar....

Wat het werk van geestelijk verzorgers precies inhoudt is voor veel (huis)artsen nog onduidelijk. Een goede  strategie is daarom om je te specialiseren in een thema. Dan wordt inzichtelijk wat je te bieden hebt en kan de huisarts makkelijker doorverwijzen. Bovendien maak je dan meer kans op financiering en wordt het interessanter om met je samen te werken. Daardoor heb je minder concurrenten en vergroot je je bekendheid.

Wees concreet als je je expertise wilt laten zien. Een huisarts weet nog niets als je zegt: "ik word graag betrokken in de palliatieve fase".
Voorbeelden van inhoudelijke specialisaties die aansluiten bij vragen van patiënten en duidelijke meerwaarde laten zien aan artsen zijn: levensvragen rondom alzheimer; ondersteuning aan ouders met een ongeneeslijk ziek kind; kanker en zingevingsvragen; ouderen en eenzaamheid, ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers. 

Financiering
Financiering in de eerste lijn is mogelijk.
- Geestelijk verzorgers kunnen uit het budget van praktijkondersteuners-GGZ (POH-GGZ) worden gefinancierd. De verzekeraar wil dan in grote lijnen weten waar de vragen over gaan. Bij gezondheidscentrum Levinas in Rotterdam rapporteren de gv-ers met de ICPC code (internationale code voor eerstelijns gezondheidszorg). Lees het hele artikel voor meer mogelijkheden. De link staat aan het begin van dit blog.

Conclusie
Er is een aantal mogelijkheden om in de 1e lijn te werken. Het vraagt van de geestelijk verzorger pionierskwaliteiten waaronder jezelf specialiseren, op de hoogte blijven van de wereld van de huisarts en maatschappelijke ontwikkelingen. Daarnaast zal je zelf moeten zoeken naar financiering. Maar ik ben ervan overtuigd dat gv-ers  een ‘steen kunnen verleggen in de rivier’. Een dienst ontwikkelen die het leven van de hulpverlener en de patiënt anders én beter maakt  en dus een markt creëert.

Anne Stael is adviseur en projectleider op het gebied van zingeving en zakelijkheid. Ze adviseert en traint onder andere (vrijgevestigde) geestelijk verzorgers. Voor meer informatie over haar werk: www.zienwatonzichtbaaris.nl, of neem contact op via info@annestael.nl, 06 46200281